Zdalne zajęcia dydaktyczne – kompendium WNS

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Dr hab. Elena Yazykova, prof. UO, kierownik Europejskiego Centrum Paleontologii UO, Instytut Biologii:  – Niemal cały dzień zajmuje mi teraz przygotowanie kolejnego wykładu, bo muszę go napisać – jest to o wiele trudniejsze, nie mówiąc już o tym, że o wiele bardziej czasochłonne. Nic nie zastąpi bezpośredniego kontaktu ze studentami, tym bardziej, że podczas tradycyjnego wykładu mam sposobność korzystać z prezentacji i na bieżąco komentować kolejne zdjęcia czy informacje. Czasem nagrywam komentarze do niektórych slajdów, jednak dużych plików nie da się załadować na platformę Moodle. Jednak studenci niezbyt doceniają naszą pracę i rzadko zaglądają do wysłanych materiałów – na Moodle możemy śledzić ich aktywność; pozostawia ona, niestety, wiele do życzenia…

Moja codzienność to w tej chwili ekran komputera, z przerwą na posiłek czy kawę. I krótkie wypady do sklepu, kiedy jest to konieczne.

Mam wrażenie, że pracuję teraz więcej niż kiedykolwiek, a dokładniej – więcej sił muszę wkładać w tę pracę. I tak nie mam najgorzej, bo mogę na przykład podjechać na uniwersytet, wziąć potrzebną kolekcję i pracować nad nią w domu. Mój mąż John Jagt, znany paleontolog z Holandii, takiej możliwości nie ma – Muzeum Historii Naturalnej w Maastricht, w którym pracuje, zostało do końca maja zamknięte.

Dzień zaczynam od porannej kawy i telefonów do bliskich – ja jestem uziemiona w Opolu, na siódmym piętrze bloku na osiedlu Armii Krajowej, mąż w Holandii, a córka w Petersburgu. Wymieniamy informacje i dobre myśli, bo wzajemne straszenie się i panika naprawdę nikomu nie służy. Córka Alena jest nauczycielką języka angielskiego w prywatnej szkole języków obcych, prowadzi zajęcia zdalnie, więc opowiada, jak jej to idzie, a nie jest to łatwy sposób nauczania, nie tylko obcego języka… Opowiadamy sobie, co słychać u znajomych, przyjaciół, u rodziny, która jest rozproszona po całym świecie.

Najbardziej dokucza mi samotność. Córka ma chociaż kota, który ma na imię Radosław, czyli ten który przynosi radość… Kontaktuję się też z moimi znajomymi, m.in. z kolegą, młodym paleontologiem z Kaliningradu, ogromnym entuzjastą paleontologii. I widzę, jak ten zdolny człowiek, u progu kariery, powoli wpada w depresję, tym bardziej, że jego żona, z powodu epidemii, przebywa gdzieś w środkowej Rosji, dokąd pojechała odwiedzić rodziców i utknęła. Staram się go przekonać, że musi coś robić, napisać artykuł naukowy, sprawozdanie z grantu, odrobić zaległości, który każdy z nas ma czy też porozmawiać z przyjaciółmi. Może mamy ten czas właśnie po to, żeby przyhamować, zatrzymać się w miejscu i doprowadzić swoje myśli do porządku… Niepokoję się o moją 90-letnią ciocię, jest w grupie ryzyka, więc dla jej dobra rodzina ograniczyła z nią bezpośredni kontakt. Ale w Petersburgu odpowiednie służby dowożą seniorom żywność, więc myślę o niej optymistycznie. W ogóle odganiam złe myśli, staram się zachować spokój, żartować, nie wsłuchiwać się w kolejne komunikaty i nie ulegać panice.

W przerwach między przygotowywaniem kolejnych wykładów – czytam. Od długiego czasu nie miałam takiej możliwości! Właśnie skończyłam powieść „Sołowiow i Łarionow” Jewgienija Wodołazkina, poleciła mi ją moja córka. To opowieść o generale, białogwardziście, którą przekazuje nam młody naukowiec piszący swoją pracę doktorską w końcówce lat 90. XX wieku. Mamy więc i wątki sięgające lat 20., i te bardziej mi współczesne, bo dotyczące okresu rosyjskiej pierestrojki. Dla mnie jest to podwójnie interesujące, bo to były lata mojej młodości.

A skoro już o literaturze i o tym, że nie można się poddać, że trzeba coś robić… To właśnie w czasie epidemii, była to dżuma roku 1832, Aleksander Puszkin, przebywający na kwarantannie na wsi, napisał piękny wiersz „Z uczty podczas dżumy”…

A Wladimir Wysocki latem 1970 r., kiedy na południu ZSSR pojawiło się zagrożenie cholerą i została ogłoszona kwarantanna, napisał piosenkę „Nie kupują żadnego jedzenia”, znaną też pod tytułem „Cholera” (tutaj)

I jeszcze jedną piosenkę Wysockiego na ten czas polecam: „Gimnastyka poranna” (tutaj).

Życzę wszystkim dużo zdrowia i spokoju ducha.

Wszystko mija. TO też minie.

Dr Grzegorz Haber, zastępca dziekana Wydziału Nauk o Polityce i Komunikacji Społecznej UO: – Okres lockdownu sprzyja refleksji nad codziennością, jest też jednak związany ze znacznym wysiłkiem, by wszystkie realizowane projekty toczyły się zgodnie z założeniami, ale już w nowej rzeczywistości. Z dnia na dzień musiałem przeorganizować swój kalendarz, w którym spotkania z innymi ludźmi były standardowym wypełniaczem roboczego dnia. Szokiem dla mnie było oczyszczenie kalendarza z wszelkich wyjazdów krajowych i zagranicznych w okresie najbliższych kilku miesięcy. Pozorne odłożenie „na później”, ale realne odwołanie tychże może mieć ogromny wpływ na poziom efektywności moich działań ze względu na uzyskiwane przy okazji wartości: pomysły na wspólne projekty, które rodziły się w bezpośrednim kontakcie; kształtowanie poziomu zaufania, wynikające z poznania na żywo partnera biznesowego, a także, z czego coraz więcej współpracowników zdaje sobie właśnie sprawę – pozytywne oderwanie od miejsca pracy, które obecnie jest swojskie i własne, ale powoli zaczyna denerwować i przeszkadzać w wykonywaniu obowiązków… Organizacja pracy w domu jest prawdziwym wyzwaniem, gdy w tym samym pokoju mamy również coworkera w postaci pracującej zdalnie żony oraz przedszkolaka, który przecież może się nudzić… Wszystkie te czynniki muszę wziąć pod uwagę współpracując z koleżankami i kolegami z pracy, naszymi studentami, ludźmi spoza naszej organizacji, a także instytucjonalnym otoczeniem zewnętrznym, zdając sobie sprawę, iż dla wielu osób sytuacja, w której się znaleźliśmy jest o wiele większym problemem i wyzwaniem.

„Jak mam uczestniczyć w zajęciach, jeżeli na głowie mam walkę o bieżące utrzymanie, gdyż moja umowa zlecenie na kwiecień nie została podpisana? Jak prowadzić zajęcia w formie wideokonferencji, jeżeli nigdy nie realizowałam projektów ze studentami w przestrzeni internetowej? Jak przeprowadzić zaplanowane badanie ilościowe bez możliwości zrealizowania go na ulicy”?” – to tylko jedne z wielu pytań, które usłyszałem od różnych osób w ciągu ostatnich dni. Zdecydowanie uświadamiają mi, iż sytuacja, którą przecież również, w niewielkim stopniu, staram się zarządzać, wymaga specjalnych środków i większego poświęcenia: czasu, środków finansowych, organizacji działań oraz dostępności i przede wszystkim wyższego poziomu empatii. Cieszę się, że w najbliższym otoczeniu, dzięki nadzwyczajnej pomocy współpracowników Wydziału Nauk o Polityce i Komunikacji Społecznej oraz jednostek ogólnouczelnianych, udaje się nam stwarzać warunki do efektywnego i spokojnego działania. Zapewnienie komfortu pracy i studiowania dla ponad 500 osób w tak nadzwyczajnych okolicznościach nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do osiągnięcia w przyszłości jeszcze wyższego poziomu współpracy. Już teraz wyraźnie widzę, że z aktualnej wyjdziemy wzmocnieni a osiągnięte kompetencje będziemy chcieli i musieli odpowiednio spożytkować w przyszłości.

Mam nadzieję, że okres dystansu społecznego nie będzie okresem całkowitego zamknięcia. Dlatego też staram się utrzymywać codzienną rutynę: poranne biegi, godzina na samorozwój, godzina z książką oraz wyłączny czas dla rodziny, w ramach którego nie ma żadnych zewnętrznych rozpraszaczy… Jeżeli w ramach kolejnych przeglądów tygodnia wciąż będę mógł z dotychczasowym przekonaniem stwierdzać, iż „trzymam rękę na pulsie” uznam, że nadal działamy i jest OK.

Prof. dr hab. Krystyna Czaja, kierownik Katedry Technologii Chemicznej i Chemii Polimerów Wydziału Chemii UO:

Jeśli o mnie chodzi nie nudzę się, a wręcz wydaje mi się, że mam więcej zajęć niż w „normalnych” czasach, pozostając w domu. Oprócz wypełniania codziennych obowiązków domowych i zakupów żywności co kilka dni (oprócz męża mam pod opieką moją mamę, wymagającą, ze względu na wiek, szczególnego dbania o odporność, a stąd odpowiednie odżywianie) zajmuję się pracą zdalną głównie przy komputerze.

W tym semestrze nie mam na szczęście bezpośrednich zajęć ze studentami, ale kilka dni temu opracowałam obszerną prezentację dla studentów ilustrującą tematykę badawczą realizowaną w podległej mi Katedrze Technologii Chemicznej i Chemii Polimerów wraz z propozycjami tematów prac dyplomowych dla studentów, co – o ile wiem – przez prowadzących seminaria dyplomowe zostało rozesłane studentom. Niezależnie od tego w bieżącym kontakcie mailowym z obecnymi dyplomantami analizuję dotychczasowe wyniki ich badań i koryguję opracowane już fragmenty ich prac dyplomowych. Z kolei ze współpracownikiem zdalnie pracujemy nad publikacją. To najważniejsze ostatnio prace, niezależnie od bieżących spraw konsultacyjno-administracyjnych (wykonywanych także zdalnie). Ze względu na finalizowanie pracy badawczej, w której uczestniczy podległy mi zespół z naszego Instytutu, realizowanej w ramach projektu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przez jedną z kędzierzyńskich firm, od pewnego czasu analizuję, opracowuję i aktualizuję wyniki wykonanych badań w formie raportu niezbędnego do rozliczenia tej pracy oraz całego projektu.

A w ramach działalności poza uczelnią, z początkiem bieżącego roku, jako przedstawicielka Polskiego Towarzystwa Chemicznego, zostałam powołana w skład Sektorowej Rady ds. Kompetencji Sektora Chemicznego, która działa w ramach projektu finansowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Rada skupia przedstawicieli instytucji rynku pracy i podmiotów edukacyjnych różnych szczebli tworząc szerokie, otwarte partnerstwo, którego celem jest tworzenie warunków organizacyjnych, legislacyjnych i edukacyjnych służących podnoszeniu kwalifikacji kadry sektora chemicznego i branż pokrewnych w Polsce. To taka najbardziej ogólna charakterystyka celu projektu i zadań Rady, jako swego rodzaju łącznika między biznesem a instytucjami edukacyjnymi różnych szczebli, jako „dostarczycielami” odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Dla terminowej realizacji zadań zaplanowanych w projekcie, członkowie Grupy Sterującej projektu i przedstawiciele kierownictwa wymienionej Rady Sektorowej, której z wyboru przychodzi mi przewodniczyć, opracowują i konsultują różnorakie dokumenty oraz wykonują zaplanowane zadania m.in. w ramach intensywnych kontaktów mailowych i cotygodniowych telekonferencji. W najbliższy wtorek, podczas kolejnego takiego spotkania, będziemy testować system komunikacji, który umożliwi nam prowadzenie zdalnych posiedzeń plenarnych wszystkich członków Rady oraz przeprowadzanie zdalnych głosowań.

A tak przy okazji, to przystosowując się do obecnej sytuacji, planujemy zbierać i propagować informacje dotyczące obecnej już gotowości sektora chemicznego oraz dostosowywania się firm tej branży, a także inwentaryzacji potrzeb w tym zakresie. I dosłownie kilka godzin temu od zaprzyjaźnionego właściciela jednej z kędzierzyńskich firm otrzymałam materiał dotyczący opracowania u nich środka do dezynfekcji powietrza i powierzchni oraz sposobu jego stosowania. Zajmę się zapewne rozpropagowaniem tego materiału.

Pytała: Barbara Stankiewicz

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Dr hab. Adam Bodzioch, prof. UO z Instytutu Biologii UO:

– Na trochę przed wybuchem epidemii (8 listopada) umarłem sobie po raz drugi w swoim życiu (nagłe zatrzymanie krążenia w ostrej fazie zawału serca STEMI; utrata krążenia krwi i oddechu, reanimacja, uśpienie na cztery dni pod respiratorem i całą kupą rurek, drucików i telewizorków, angioplastyka, wybudzanie, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora). Po blisko trzech miesiącach w szpitalach (z przerwą na zarośnięcie się implantu, na przełomie grudnia i stycznia), od 4 lutego jestem w domu, na zwolnieniu lekarskim, będąc pod stałą kontrolą medyczną. Ostatnia seria konsultacji zakończyła się w pierwszym tygodniu marca, a następna czeka mnie od 18 maja. Z powodów fizjologicznych (niedotlenienie mózgu), farmakologicznych (cała fura prochów) i chyba też psychicznych, dopiero teraz zaczyna ustępować stan permanentnej pół-śpiączki i wywołanej nim niechęci do czegokolwiek. To chyba jest główny powód, dla którego epidemia przepływa obok mnie jak film, na którego kadry spoglądam tylko od czasu do czasu, bez zbytniego zainteresowania.

Drugim powodem zapewne jest fakt, że mieszkam dość daleko od ludzi i mam teraz (będąc zwolnionym z obowiązków służbowych) bezpośredni kontakt tylko z trzema osobami (raz na kilka dni), które pomagają mi w pracach remontowych i ogrodniczych (ponadstuletni dom i ponad pół hektara przydomowej działki – mam więc co robić, a z obecną sprawnością serca na poziomie 23–25 proc. nie wolno mi nawet rąbać drewna na opał). Tak więc, zdecydowaną większość czasu spędzam na krzątaniu się po swoim gospodarstwie, łatając to, na co mnie stać. Zakupy zawsze robiłem nie częściej niż raz w tygodniu i tak też jest teraz, co nie zaburza mi życia, podobnie jak przyrządzanie posiłków, bo i tak zawsze sobie kucharzyłem, z pieczeniem chleba włącznie.

Życie zaburzają mi głównie doniesienia telewizyjne, na oglądanie których przeznaczam około dwie wieczorne godziny dziennie. Zazwyczaj wprawiają mnie w przerażenie, ale nie z powodu przytaczanych statystyk epidemii, lecz z powodu żonglowania ludzkim życiem przez polityków – nie tylko w naszym kraju. Poza tym, co dwa–trzy dni przeglądam korespondencję elektroniczną i coś tam odpisuję, jak trzeba – obecnie jest to wszystko, co czytam i piszę.

Smutne to. Zawsze marzyłem, aby mieć dużo wolnego czasu na przeprowadzenie piętrzących się latami niedokończonych albo nawet i nierozpoczętych badań przybywających ton skamieniałości. Teraz ten czas mam, tylko że nic mi po nim. Dlatego bardziej myślę o przyszłości niż o teraz i w ramach remontu domu urządzam pracownię paleontologiczną – na razie 20 metrów kwadratowych – w której chcę zgromadzić swoje zbiory i, co najważniejsze, wreszcie je opracować, kiedy już dojdę do pełnej sprawności. Oczywiście, kontaktuję się z rodziną – wyłącznie zdalnie, ale to jest standard, spowodowany nie epidemią, tylko odległością (jedna siostra w Kielcach, druga w Lublinie, a dzieci w Poznaniu). Zatem, moje życie w czasie zarazy nie różni się zbytnio od tego, jakie byłoby bez niej. Przeszkadza mi tylko ograniczona dostępność do materiałów budowlanych i – od kilku dni – do lasu, który mam na wyciągnięcie ręki (50 metrów od okna w kuchni), i który jest jednym z moich żywiołów.

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Prof. dr hab. Krystyna Modrzejewska z Instytutu Nauk o Literaturze UO:

 – Gdyby można było zdyscyplinować myśli, by nie pozwalały obrazom grozy tak bezwzględnie dominować… Gdyby można było nie widzieć tych ponurych samochodów ciężarowych wywożących ciała pokonanych przez wirusa czy modlącego się papieża na placu św. Piotra w Rzymie, samotnego, w strugach deszczu… Gdyby można było nie słyszeć tych komunikatów wieszczących jeszcze trudniejszy czas…

A jednak dyscyplina jest jedynym sposobem, by poradzić sobie z tym okrutnym światem, coraz boleśniej doświadczanym. Zachowanie rytmu dnia, co nie jest trudne, bo charakter pracy zawsze mnie do tego zmuszał, narzuca mi lekturę. Niestety, akurat popadam w melancholię, bo taki charakter ma tekst, który przygotowuję na kolejną konferencję naukową – pewnie odbędzie się w terminie innym niż czerwcowy. Czytam Jana Starobińskiego Atrament melancholii i po raz kolejny nachodzi mnie refleksja, że wszystko już było… Mam szczęście, bo kolejna moja książka, tym razem na temat dzieciństwa, mocno mnie angażuje w dialogu z panią redaktor.

No i dydaktyka, w nowym wymiarze, stanowi duże wyzwanie. Wczoraj emocjonowałam się wykładem z wykorzystaniem nowych narzędzi Microsoft Teams, pełna obaw, czy łącza wytrzymają, a ja zdołam w tempie zgrać udostępnianie studentom materiału z internetu z płynną prezentacją. Inny niepokój: czy studenci wykonają zadania zlecone przeze mnie, czy przeczytają, skomentują utwory literackie, towarzyszy mi nieustannie, bo chciałabym, żeby ten trudny czas nie był czasem straconym. Na początku pojedyncze odpowiedzi, po tygodniu wysyp, a do tego mądre, dojrzałe komentarze, które mnie zachwycają. Te straszne doświadczenia pandemii nadają analizowanym utworom nowy wymiar, nowe znaczenie.

Ważne jest też dbanie o formę fizyczną, by za wszelką cenę sobą nie sprawiać kłopotu, nie zachorować, dbać o siebie. Te banały w czasie zagrożenia nabrały innej wartości, określają podstawowy obowiązek.

Los doświadcza, ale też wynagradza. Tym razem dostałam w prezencie obecność trzyletniej wnuczki z rodzicami, bo mój dom na wsi okazał się atrakcyjniejszy dla homeoffice’u od mieszkania na osiedlu w dużym mieście.

Dr hab. Daniel Pietrek, prof. UO, z Instytutu Nauk o Literaturze:

 – Okres izolacji to trudny moment dla każdego z nas i wynika to z wielu powodów. Każdy martwi się o zdrowie i bezpieczeństwo, przede wszystkim swoich najbliższych, własne, ale też przyjaciół, znajomych koleżanek i kolegów… Nie ma więc w obecnym czasie tej beztroski, która towarzyszy nam często, np. w okresie wakacji czy w trakcie innych przerw. To odczucie potęgowane jest przez brak możliwości (przynajmniej w większości wypadków) normalnej, zwykłej rozmowy, bo komunikatory, telefon czy mail, nie są w stanie jej zastąpić.

To swoiste „uziemienie” wywołuje oczywiście wiele perturbacji w organizacji codziennego życia, tak w ujęciu makro, jak i mikro. Praca w środowisku akademickim wymaga przecież zarówno – czasem wręcz kontemplacyjnej – pracy w zaciszu domowym (i to można teraz do woli realizować), ale również dużej mobilności. Kalendarz na rok 2020 był dosyć szczelnie wypełniony zaplanowanymi wydarzeniami i z dnia na dzień trzeba je było przesunąć, bądź po prostu odwołać – w analogicznej sytuacji jest z pewnością wielu pracowników naszej uczelni. W moim przypadku były to dwie konferencje (krajowa i zagraniczna), jak również wykłady gościnne w muzeach w RFN. Dyskutujemy właśnie z organizatorami, czy uda nam się te wykłady zrealizować w formie online czy też przełożymy je na następny rok. Nie wiem też, czy możliwe będą kwerendy źródłowe w archiwach, które trzeba planować i zgłaszać (w prowadzących je instytucjach) ze sporym wyprzedzeniem. No i jeszcze odwołane spotkania, które miały dopiero inicjować projekty…

Ale ponieważ niemożliwa jest mobilność, dlatego pracuję stacjonarnie, realizując (i często nadrabiając też pewne zaległości) wcześniej już rozpoczęte projekty. Wspólnie z kolegami anglistami i polonistami jesteśmy na finiszu prac związanych z wydaniem – w wydawnictwie Vandenhoeck & Ruprecht – monografii dotyczącej recepcji Roberta Walsera w Polsce. Myślę, że to ciekawy temat na osobną rozmowę, ale jako ciekawostkę dodam, że biografia Walsera ma też swój opolski akcent – autor Rodzeństwa Tanner spędził kilka miesięcy (1905–1906) w charakterze służącego na zamku w Dąbrowie Niemodlińskiej, niespodziewanie porzuciwszy wielkomiejski Berlin i wybierając, zamiast metropolii, zapomnianą, śląską prowincję.

Pracy przed komputerem i spędzonych przed nim godzin jest zdecydowanie więcej niż w „normalnym” czasie. Bo obok projektów naukowych (tych w trakcie realizacji i tych inicjowanych), artykułów i innych publikacji, są też sprawy zbliżającej się ewaluacji i związanych z tym (zaplanowanych wcześniej) czynności i działań, które teraz realizujemy. Do tego dochodzi również zdalne nauczanie studentów. Wydaje mi się, że udało nam się (wspólnie ze studentami), wypracować najlepszą możliwą formułę w tym trudnym dla nas wszystkich czasie by realizować wcześniej zaplanowany program.

Dla mnie kwestie związane ze zdalnym nauczaniem mają nie tylko „zawodowy”, ale też rodzinny wymiar: w pokoju obok żona – która jest nauczycielką – prowadzi swoje zajęcia, a za ścianą córka (szóstoklasistka) uczestniczy w swoich lekcjach. Powoduje to całkiem sporo zamieszania, czasem zabawnych sytuacji, a generalnie – bardzo specyficznego wspólnego („rodzinnego”) czasu z e-learningiem w tle… No i oczywiście problemów z przepustowością i wydajnością sieci…

Żeby przetrwać ten czas, oczywiście sporo do tej pory biegałem (mieszkam blisko lasu), choć nie wiem, czy to nadal będzie możliwe. Równocześnie bardzo brakuje mi towarzyskiego wymiaru aktywności sportowej, czyli wspólnych treningów (wspinaczkowych, czy biegowych) z kolegami i przyjaciółmi.

No i oczywiście dużo czytam… Ale to już temat na dłuższą rozmowę, w korzystniejszym czasie.

Dr Marzanna Pogorzelska z Instytutu Językoznawstwa, pełnomocniczka rektora ds. równego traktowania na Uniwersytecie Opolskim:

– Czas zwolnił, co nie oznacza jego nadmiaru – przygotowywanie zajęć, spotkania ze studentami on-line wypełniają moją codzienność, jednocześnie uświadamiając jak brakuje bezpośredniego, międzyludzkiego kontaktu, jaki mamy podczas spotkań na uczelni. Co do innych spraw zawodowych – dopiero co ukazała się książka, napisana wspólnie z Pawłem Rudnickim – cieszę się nią niezmiernie, sporo osób o nią pyta i przesyła mi życzliwe komentarze.

Poza tym, odkryłam ninatekę – portal, gdzie można obejrzeć spektakle teatralne – korzystam z niego regularnie, jest to namiastka prawdziwego bycia w teatrze.

Doświadczamy dziwnego czasu, którego znaczenie pewnie zrozumiemy dopiero kiedy minie. Póki co, żyjemy w stanie zawieszenia, czekając na to, co ma nadejść. Wieści, które nadchodzą z innych krajów pozbawiają złudzeń i każą przygotowywać się na pogorszenie sytuacji – nie bardzo wiemy, jak będzie ono wyglądało w naszych warunkach, nigdy czegoś takiego nie doświadczaliśmy. Ale przecież sytuacji kryzysowych, jako społeczeństwo, mamy za sobą wiele. I zapewne także w czasie epidemii ujawnią się skrajnie różne postawy. Z jednej strony będziemy świadkami lub sprawcami bezinteresownej pomocy, sytuacji, które pokażą, jak solidarni i empatyczni potrafimy być w potrzebie. Z drugiej strony  kryzysy, a już zwłaszcza te związane z zagrożeniem życia i zdrowia, budzą demony, których imiona dobrze znamy: Ignorancja, Nienawiść i Strach. Niestety, wszystkie one muszą mieć obiekt, przeciw któremu się zwracają. To mogą być osoby, państwa czy instytucje, które szybko obsadza się w rolach winnych katastrofy. Tu i teraz, w sytuacji w której się znaleźliśmy, społeczna frustracja i agresja skupia się na osobach pochodzących z Azji i  innych,  których wygląd wyróżnia ich z tłumu. Docierają do mnie już teraz takie niepokojące informacje, dlatego wydaje mi się, że bardzo ważne jest, abyśmy – kiedy tylko i jak tylko to możliwe – okazywali wsparcie tym, którzy są potencjalnym celem ataków. Wiem, jakie to trudne w sytuacji, kiedy nasze myśli są zaprzątnięte zdrowiem swoim i bliskich, ale są wśród nas, w naszej społeczności akademickiej osoby, których bliscy są daleko, którzy zostali tu sami, i których dotyka stygmatyzacja. O nich też pomyślmy.

Pytała: Barbara Stankiewicz

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Mówi prof. dr hab. Joanna Czaplińska z Instytutu Nauk o Literaturze:

A może muzyka barokowa?

Kiedyś przetłumaczyłam czeskie opowiadanie science fiction Jiřego Olšanskiego Mój przyczynek do badań nad muzyką barokową w Czechach. Jego akcja toczyła się na dwóch płaszczyznach czasowych – w okresie zarazy w XVII wieku i w przyszłości, gdy ludzie  z obawy przed zarażeniem się żyli w hermetycznie zamykanych mieszkaniach i kontaktowali się fizycznie jedynie w wyjątkowych przypadkach. W XVII wieku zaś zaobserwowano, że tam, gdzie słuchano muzyki, zachorowań było o wiele mniej. Cóż, nie raz pisarze SF okazywali się prorokami, a słuchanie muzyki,  jeśli nawet nie pomoże w uniknięciu infekcji, może być sposobem na chociaż chwilowe oderwanie się od rzeczywistości.

Mimo że ta nienaturalna sytuacja trwa już ponad miesiąc, nie przywykłam do niej, chociaż zastanawiam się, jak będzie wyglądał świat za kilka, kilkanaście miesięcy. Co się nie zmieni? Gdyż sądzę, że zmiany będą kolosalne, choć kwestią pozostaje, czy również w ludzkiej mentalności. Jako wytrwała miłośniczka SF mam sporo materiałów do wzięcia pod uwagę. Osobiście jednak staram się żyć codziennością, sprawdzać, czy zapas karmy dla moich czterech kotów jest wystarczający – to najważniejsi domownicy, na dodatek o wrażliwych kubkach smakowych.

Aczkolwiek na brak pracy nie narzekam. Zajęcia prowadzę na platformie MS Teams, która jest przynajmniej namiastką normalnego kontaktu ze studentami, chociaż przygotowania do zajęć są o wiele bardziej czasochłonne, tym bardziej, że muszę na przykład modyfikować listy lektur i wybierać te, które są dostępne on-line. Poza tym życie zawodowe toczy się starymi trybami: pracuję nad ewaluacją instytutów naukowych Akademii Nauk Republiki Czeskiej, redaguję czasopismo, gdy czas na to pozwala, piszę. Praska Biblioteka Miejska udostępniła niemal 1800 e-booków, więc nadrabiam zaległości czytelnicze, choć nie w takim stopniu, jak bym chciała, z prostego powodu: wszystkie te czynności wymagają przybierania pozycji siedzącej, która bardzo się nie podoba mojemu kręgosłupowi. Żeby go przekupić, ułożyłam dla niego wierszyk:

Kręgosłupie drogi,
daj jeszcze pracować,
tu książkę przeczytać,
tam e-learning spreparować.

Wklejam oczy w monitor*,
A ciało w tym czasie
przybiera pozycje
jak przy wygibasie.

Efekty oczywiste:
Szkielet z bólu kona
A lenia do ćwiczeń
I to nie przekona.

(Przykuta do fotela gamingowego, ponoć ergonomicznego, świeżo nabytego).

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Prof. dr hab. Janina Hajduk-Nijakowska, współpracownik Katedry Komunikacji Społecznej i Dziennikarstwa UO:

– Studenci pierwszego roku dziennikarstwa i komunikacji społecznej powinni zaliczyć w trwającym semestrze przedmiot: gatunki dziennikarskie. W tej sytuacji zaproponowałam im, by przeanalizowali krytycznie funkcjonowanie newsów w czasie pandemii. Sytuacja, w jakiej się znaleźli, narzuciła im sposób interpretowania tego zjawiska: przede wszystkim, skoncentrowali się głównie, co zrozumiałe, na źródłach internetowych, dostrzegli fakt szybkiego przemieszczania się informacji pomiędzy poszczególnym mediami oraz znaczącą rolę odbiorców, którzy nieświadomie wspomagają ten proces. „Temat pandemii bezustannie nas bombarduje – pisze jedna ze studentek – a informacje często zaprzeczają jedna drugiej”. Podając wiele tego typu przykładów, kończy swą analizę następującą refleksją: „Trzeba być świadomym człowiekiem i mieć swój rozum, aby wiedzieć, że nie należy ślepo wierzyć w każde słowo, które zostanie wypowiedziane w TVP”.

Medialne spekulacje, dezinformacje z „jadowitymi podtekstami”, gorączkowe poszukiwanie prawdy i zmasowany napływ „nieoficjalnych” informacji oraz „odgrzewane” teorie spiskowe – te sformułowania dominują w wypowiedziach pisemnych studentów. Jak zauważają, czas koronawirusa okazał się być również pandemią fake newsów.

„Gdyby koronawirus był walutą, wyprzedziłby zarówno dolara, euro, jak i funta; gdyby koronawirus był piosenkarzem, wyprzedziłby wideo Despacito w liczbie wyświetleń na Youtube w ciągu kilku dni” – stwierdził jeden ze studentów, przystępując do analizy fake newsów funkcjonujących obecnie w obiegu: „Doszło do tego, że palenie tytoniu i krowi mocz zostały zarejestrowane jako środek zapobiegawczy, a teoria, że to wszystko jest skutkiem wykorzystania bomby biologicznej przez Stany Zjednoczone lub Chiny, zalała cały Internet i nie tylko. Coraz częściej słyszy się głosy, że władze ukrywają prawdziwe liczby zgonów i wkrótce wszyscy umrą”.

Inny student ostro ocenia dziennikarzy, którzy jego zdaniem prowadzą szaleńczy wyścig: „kto prędzej dowie się, kim jest zainfekowany pacjent, kto pierwszy przeprowadzi wywiad ze specjalistą – wirusologiem, kto dotrze do pacjenta zero i przeprowadzi z nim rozmowę. Można by powiedzieć, że media oszalały”.

Fala fake newsów z prędkością światła zalała Internet, przysłaniając rzetelne informacje. News zdominował media w czasie pandemii, jednak trudno jest zwykłym odbiorcom dokonać selekcji informacji, ustalić, jaka jest prawda. Gwałtownie wzrasta więc aktywność użytkowników Internetu, poszukujących sposobu wyjaśnienia wątpliwości. Jedna ze studentek uznała, że dezinformacja oraz wszelkie wątpliwości powodują narastanie strachu, a odbiorcy stają się podatni na manipulacje; stwierdziła zatem jednoznacznie: „strach jest idealnym narzędziem pozwalającym na podporządkowanie sobie świata. W trakcie chaosu informacyjnego umiejętność selekcji i weryfikacji prawdziwości wiadomości jest z punktu widzenia odbiorcy kluczowa”.

Nie sądziłam, kiedy zaproponowałam studentom ten temat pisemnej pracy, że może ona stać się dla nich także formą pozyskiwania świadomego dystansu wobec rozgrywających się na ich oczach wydarzeń. Po przeczytaniu ponad 40 prac uważam, że zdecydowana większość z nich potrafiła przepracować koszmar postępującej epidemii koronawirusa, dostrzegła nie tylko wymagania stawiane dziennikarzom, ale również odbiorcom współtworzącym wraz z nimi medialny świat pandemii.

– Uczelnia w dużej mierze funkcjonuje dziś w sposób zdalny (kadra dydaktyczna) i dyżurowy. Ale są takie jednostki uniwersyteckie, które pracują, jak dotychczas, m.in. zespół kanclerski…

– Rzeczywiście, warto pamiętać o tym, że uczelnia to nie tylko studenci i kadra naukowo-dydaktyczna, to również administracja i obsługa, która liczy około 500 osób (w sumie Uniwersytet Opolski zatrudnia ponad 1200 osób). Jeżeli chodzi o pracę administracji kanclerskiej, to nic się nie zmieniło. Pracujemy pięć dni w tygodniu, w trybie ośmiogodzinnym, a niektórzy nawet po kilka godzin dłużej. Portierzy w akademikach i w Collegium Civitas pracują siedem dni w tygodniu, całodobowo.

Każdego dnia, zgodnie z harmonogramem opracowanym przez kierowników działów, na miejscu pracuje określony zespół – tak, aby w razie przypadku podejrzenia zarażenia koronawirusem lub stwierdzonego przypadku tej choroby można było wymienić zespół i zastąpić go innym. Tak właśnie – w systemie dwóch zespołów – pracuje Centrum Informatyczne, pozostałe działy pracują codziennie według zatwierdzonego przeze mnie harmonogramu, to są również zespoły złożone z osób, które dotąd pracowały razem, a teraz są oddzielone od siebie ze względu na podjęte środki bezpieczeństwa. Pracują każdego dnia – albo fizycznie, w murach uczelni, lub zdalnie (często na skypie).

– Przybyło Wam nowych obowiązków związanych ze stanem pandemii. Choćby przygotowanie akademika „Kmicic” do pełnienia funkcji izolatorium – logistycznie musiało to być trudne zadanie, bo trzeba było wykwaterować studentów, usunąć ich rzeczy, przygotować pokoje…

– Tak, to było bardzo duże wyzwanie. Musieliśmy w szybkim tempie wykwaterować  studentów z Domu Studenta Kmicic – po przekazaniu nam ustnej decyzji wojewody opolskiego o przeznaczeniu tego akademika na obowiązkową kwarantannę osób przyjeżdżających z zagranicy, które nie chcą lub nie mogą poddać się kwarantannie w miejscu stałego pobytu. Gigantyczną wręcz pracę, w bardzo krótkim czasie, wykonali pracownicy domów studenta oraz Działu Technicznego UO, za co jestem im bardzo wdzięczny i dziękuję.

– Ale to izolatorium jeszcze nie działa…

– Akademik „Kmicic” wybrano nieprzypadkowo – znajduje się bowiem w bliskiej odległości od Szpitala Wojewódzkiego. Jednak naszym zdaniem izolatorium w „Kmicicu”  to pomysł trudny do zaakceptowania. Po pierwsze, jako izolatorium nie spełnia wymogów Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2020 roku – mam na myśli m.in. wymagane rozporządzeniem standardy organizacyjne opieki (według nich każda izolowana osoba powinna mieć własną łazienkę, a tego nasz akademik nie zapewnia). Po drugie – akademik jest swego rodzaju drugim domem rodzinnym dla naszych studentów. Jak ich później przekonać do ponownego w nim zamieszkania, skoro słyszą, jakie funkcje ich akademik będzie pełnił, a pogłoski są różne, także te najbardziej działające na wyobraźnię…

Trudno nam więc zaakceptować ten pomysł. Oczywiście cały czas prowadzę rozmowy z wojewodą i prezes Szpitala Wojewódzkiego. Na razie wygląda to tak, że pani prezes i ja zgadzamy się co do tego, że „Kmicic” nie nadaje się na izolatorium, ale ostateczną decyzję podejmie wojewoda, ma takie prawo.

– Czy epidemia nas zaskoczyła? Można było lepiej się przygotować, zrobić coś więcej?

– Już w styczniu rektor prof. Marek Masnyk natychmiast zareagował na wiadomości z Chin, powołując zespół złożony z członków ścisłego zarządu uczelni, który ma za zadanie przeciwdziałać skutkom epidemii koronawirusa na Uniwersytecie Opolskim. Przykład takiego działania: stworzyliśmy– podejrzewam, że jako pierwsi w Polsce – w naszym obiekcie Villa Academica kwarantannę w systemie dwutygodniowym dla studentów przyjeżdżających z regionów objętych epidemią. Przykład kolejny, z ostatnich dni: po wprowadzeniu rozporządzenia w sprawie noszenia maseczek (zakrywania ust i nosa w miejscach publicznych) z inicjatywą szycia masek przez pracowników uczelni wystąpiła kierowniczka obiektów uniwersyteckich, oczywiście w ramach pracy. Rektor wyraził zgodę na zakup bawełny i akcesoriów do produkcji masek i już ruszyła produkcja maseczek dla pracowników naszego uniwersytetu.

– Czy wśród naszych pracowników jest ktoś zarażony koronawirusem?

– Nie. Do dzisiaj nie ma u nas przypadku zakażenia koronawirusem.

– Co dziś spędza Panu sen z powiek, jeśli chodzi o uczelnię, ale też i prywatnie?

– Przede wszystkim brak wiedzy, kiedy wrócimy do „normalności” i jak ta nowa „normalność” będzie wyglądała, czy uda nam się przejść przez ten trudny czas zagrożenia bez dramatów osobistych. Mam taką nadzieję, bo jestem urodzonym optymistą. Wiem od mojej mamy, że urodziłem się w czepku, w dodatku w niedzielę…

– Jak Pan myśli: sprawdzamy się, jako wspólnota, w tej trudnej sytuacji?

– Zdecydowanie tak. Zastanawiam się, czy chciałbym kogoś wyróżnić z imienia i nazwiska… To trudne zadanie, bo mógłbym kogoś pominąć i przez to skrzywdzić. Cieszy mnie, że jest wielu, którzy umieli znaleźć się w tej trudnej sytuacji, będąc oparciem dla nas wszystkich. Że jesteśmy razem, że czuję mocne wsparcie całej załogi. I za to bardzo, bardzo wszystkim dziękuję – całej podlegającej mi administracji Uniwersytetu Opolskiego.

Rozmawiała: Barbara Stankiewicz

Instalacja autorstwa prof. Mariana Molendy – przed jego pracownią rzeźbiarską w Nysie

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się pokonać temu zaskoczeniu.

Prof. dr hab. Marian Molenda, kierownik Katedry Sztuk Pięknych, prowadzi Pracownię Rzeźby na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Opolskiego:

– Wraz z epidemią koronawirusa świat się zatrzymał. I to zatrzymał nie tylko w ten widomy sposób, działający na nas obezwładniająco z panoramą wyludnionych ulic, pustymi pasażami handlowymi, widokiem pojedynczych osób w maseczkach na spacerze z psem, jezdniami bez korków… Świat się zatrzymał w nas. I w tym punkcie stopu, zatrzymania znalazły się właściwie tylko pytania dotyczące epidemii: kiedy punkt kulminacyjny, kiedy spadek zachorowań, czy zachoruję ja, czy złapią to moi bliscy, czy zachowam pracę, czy przetrwa moja uczelnia … Świat się zatrzymał na chwili oczekiwania, co będzie dalej z epidemią i z nami. Mnogość spraw, które przed pandemią tak mocno nas zaprzątały, gdzieś się ulotniła, a przynajmniej ograniczyła.

A kiedy to wahadło znowu ruszy, boję się, że już nie będzie tak jak kiedyś. Najbardziej smuci mnie przeczucie, że nie odzyskamy już tej bliskości, jaka łączyła ludzi przed pandemią – bliskości fizycznej i emocjonalnej. Myślę, że długo będziemy się trzymać na bezpieczny dystans, obserwować się, analizować, czy „jest bezpiecznie”, chłodno kalkulować, myśleć z lękiem, czy aby na pewno ludzie wokół mnie – na ulicy, w autobusie, w parku, w sklepie – są zdrowi. Ta bariera to będzie cena – oczywiście oprócz tej najwyższej, którą płacą ludzie na całym świecie – pandemii.

Obecna sytuacja jest na pewno swego rodzaju wyzwaniem dla artystów i wykładowców uczelni. Mam w głowie wiele obrazów, wiele wizji rzeczy, które mogę zrobić jako rzeźbiarz. Powiem też, że trochę dziwnie się czuję, bo nie tak dawno ukończyłem instalację, na którą składa się piętnaście symbolicznych czarnych postaci zwieńczonych… koroną… Przeczucie?

Jeśli chodzi o moje życie w czasie pandemii to dzielę je między dom i nyską pracownię, którą szczęśliwie mam blisko. Pracuję nad swoimi projektami, jednak bardzo brakuje mi bezpośredniego kontaktu z ludźmi: współpracownikami, studentami Wydziału Sztuki, z którymi spotykamy się jedynie przed komputerem, podczas zdalnego prowadzenia zajęć. Musimy być cierpliwi …

Notowała Beata Łabutin

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Dr Marcin Pietrzak z Katedry Filozofii UO:

Kwarantanna i dreszcze przechodzące przez pneumę

Dni nie mijały jeszcze nigdy tak szybko. Nigdy! 6.00 – pobudka. Dziewięciomiesięczna Tosia ląduje na moich rękach, a żona idzie odsypiać nieprzespaną noc. Trzeba dać butlę i zmienić pieluchę. Pomiędzy 6.00 a 7.00 pojawia się w pokoju siedmioletnia Jagoda. Trzeba wydrukować kolorowankę i przygotować śniadanie. Tosia właśnie opanowała raczkowanie i stawanie na nogi przy wersalce, trzeba zatem uważać, żeby nie wpełzła pod stół i nie spróbowała wstać pod stołem. W końcu owinąłem stół folią spożywczą, ale granice wytrzymałości tego ogrodzenia Tosia testuje z systematycznością godną tyranozaurów z Parku Jurajskiego. Kolorowanka pokolorowana w 15 procentach, więc czas na muzykę: Miraculous Ladybug, Miraculous Ladybug czy Miraculous Ladybug – do wyboru, do koloru. Jest 8.00. Tosia nudzi się samodzielnym przemieszczaniem i trzeba ją wziąć na ręce. Teraz kaszka z owocami, a więc do kuchni. Tosia je, ale w pewnym momencie zaczyna się krztusić. Nieprzypadkowo. Taki właśnie sposób wybrała na informowanie rodziców, że już nie chce się jej jeść. Godzina 9.30. Tosia i ja jesteśmy u kresu sił. Będzie spać. Tosia śpi – żona wstaje. Teraz ja i pies wyruszamy na teren skażony, więc rękawiczki. Krótkie przygnębiające kółeczko po postapokaliptycznym pustkowiu pod blokiem. Powrót. Śniadanie. 10.00 trzeba siąść do pracy, bo do tej pory to była przyjemność… Trudno mi się skupić o 10.00, zwłaszcza w rozwrzeszczanym mieszkaniu.Wkrótce południe, a ja jeszcze nic nie napisałem. Tosia śpi, ale długo to nie potrwa. Podaruję Wam resztę harmonogramu. O 17.00 zdziwimy się z żoną jak co dzień, że dzień już minął i wspomnimy z goryczą tych, którzy nudzą się na kwarantannie.

Kwarantannowy zawrót głowy nie jest jednak daremny. Okazało się, że wirus COV-SARS2 stał się dla mnie mistrzem duchowym. To prawda, nie jest zbyt mądry. W rzeczy samej, poza ciałem nosiciela nie wykazuje nawet oznak życia, a co tu mówić inteligencji. Jednak sama jego obecność wiele spraw rozjaśnia.

Wirus w swojej najeżonej wypustkami lipidowymi mądrości pouczył mnie o mojej własnej naturze duchowej i jej ograniczeniach. Wiem, że cokolwiek będę robił w życiu, muszę dbać o to, żeby mieć możliwość sensownego mówienia do ludzi. Brakuje mi moich studentów. Wiem, że często bywają irytujący, ale bez rozmowy z nimi jakoś mi nieswojo. Wykłady online zupełnie mnie nie satysfakcjonują, a są po stokroć bardziej męczące. Myślałem o tym już wcześniej, ale teraz jestem pewien, że duch unosi się nie poza czasem i przestrzenią, ale raczej tam, gdzie są ludzie z ich cielesną obecnością. Jest gorącym tchnieniem przenikającym ludzkie mrowisko i nadającym mu spójność. Wiem już, że moja filozofia jest głęboko osadzona w ciele i że słabo się przenosi po łączach światłowodowych. W plątaninie kabli i serwerów ginie poczucie obecności, a ono jest dla mnie najważniejsze. Żeby nie zwariować, robię lajfy na facebooku. To nie to samo, co zajęcia, ale zawsze jakieś przeczucie własnej i innych obecności może się pojawić. Duch jest tchnieniem, które łączy przede wszystkim tych, którzy są blisko siebie. W takich momentach, jak ten, wszyscy czujemy przenikający ducha dreszcz. Zapamiętamy to. Myślę, że wkrótce znowu się spotkamy w tak dotychczas lekceważonym realu. Tęsknię za Wami.

Dr hab. Sabina Brzozowska, prof. UO z Instytutu Nauk o Literaturze UO:

 – Hasło „zostań w domu” wpisuje się w kondycję badacza literatury, a zatem nie zrobiłoby na mnie wielkiego wrażenia, gdyby nie okoliczności, bo niepokój związany z pandemią pojawił się od razu. No i przeświadczenie, że rutynowe sprawy trzeba będzie zreorganizować. Te najzwyklejsze: zakupy. Na wyprawy łowieckie rusza mąż wyposażony w dosyć długą listę zakupową, uzbrojony w jednorazowe rękawiczki i płyn dezynfekujący. Jak na nieprzytomnych naukowców byliśmy zatem zadziwiająco przezorni. Problem większych zakupów dla nas – powiedzmy sobie szczerze – był jednak wtórny wobec potrzeb naszych współlokatorów. W pierwszej kolejności pojawiły się w domu zapasy chrupek, smakołyków, gryzaków, dietetycznych kocich saszetek, piasku – wszystko dla dużego psa w sile wieku i starszego pana kota. No i w tym momencie już wiadomo, że po pierwsze: nie musimy pożyczać psa, by wyjść z domu; po wtóre: są stworzenia, które ta sytuacja może… cieszyć. Pandemia uniemożliwiła nam również wyprawy do sklepów ogrodniczych, ale nie wyhamowała potrzeby sadzenia kolejnych drzew. Brzozy i kwitnące krzewy powinny dotrzeć do nas po świętach.

Zwykle, gdy izolacja dotknie naukowca, humanistę, pada pytanie o listę lektur. Odpowiem przewrotnie: trwa rok akademicki, do końca marca udało nam się uporać z raportami ewaluacyjnymi, zaległymi sylabusami etc. Wiedziałam już wcześniej, że w semestrze letnim będę miała bardzo mało zajęć, toteż zaplanowałam dokończenie pisanych z mozołem artykułów. I udało mi się skończyć ważny dla mnie tekst. Teraz czytam i naukowo eksperymentuję. Brakuje mi bezpośredniego kontaktu ze studentami, no i oczywiście z doktorantami, zajęcia na uniwersytecie powinny być dla nas poligonem doświadczalnym, na którym mówimy „sprawdzam” naszym autorskim teoriom. Równocześnie chętnie buszuję po bibliotekach cyfrowych i przeglądam prasę sprzed pierwszej wojny światowej.

W ostatnim czasie chyba bardzo wiele osób zauważyło, że politycy i celebryci zaczęli się pokazywać na tle domowych biblioteczek. Jestem raczej realistką i umiarkowaną optymistką. Trudno mi zatem uwierzyć, że nastanie moda na literaturę i utrwalą się dobre snobizmy, ale może ten i ów odkryje, że ani tekst disco polo, ani wenezuelska telenowela nie pomogą nam zrozumieć świata. A ucieczka w tandetę nie jest żadną ucieczką.

Reasumując: sama izolacja na razie nas nie męczy. Nieznośny jest lęk o zdrowie, lęk przed nieznanym; no i tęsknota za kawiarnianymi spotkaniami przy lodach amaretto.

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Prof. dr hab. Wojciech Chlebda z Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Opolskiego:

– Biblijne nam czasy nastały. „I podniósłszy laskę, uderzył w wodę rzeczną przed Faraonem i sługami jego, i obróciła się w krew. A ryby, które były w rzece, pozdychały, i zaśmierdziała się rzeka; i nie mogli Egipcjanie pić wody rzecznej”. Plaga suszy: Wisła zanika, ziemia przestaje rodzić. Plaga potopu: topnieją lodowce arktyczne, wypiętrzony ocean zalewa lądy. Plaga ognia: płonąca katedra Notre Dame, apokalipsa lasów Australii, tragedia Biebrzy. Plaga moru: nieubłaganie krocząca przez świat pandemia, której końca nie widać. Plaga recesji: ruina gospodarki, bankructwa, bezrobocie, zaglądający w oczy głód. Plaga totalizmu: doszczętnie zdemoralizowana i prostacka władza, zagubiona opozycja, co rusz potykająca się o własne nogi, zdurnowaciała część społeczeństwa, która wyłączyła racjonalne myślenie albo go i nigdy nie włączyła. Plaga wojny, wypędzająca z domów setki tysięcy ludzi i pędząca ich po bezdrożach spod deszczu bomb pod rynnę zarazy. Wszystko to naraz.

            Nie chcę się bawić w domorosłego filozofa, w proroka z bawełnianą maseczką na ustach, ale tak to widzę: kruchość istoty ludzkiej wobec natury, która nas wydała. Ale może wydała nas za wcześnie? Wydała na zatracenie jako nieudany twór ewolucji? Ewolucja się przecież na nas nie skończyła, trwa każdego dnia, tyle że natura ożywiona ewoluuje od 4 miliardów lat, a myśmy się z niej jako Homo habilis wyłonili ledwo 3 miliony lat temu. 99,997% swojego czasu Ziemia obywała się bez nas – a nam się wydaje, że „uczyniliśmy Ziemię sobie poddaną”? Nie pierwsza to pandemia w historii ludzkości i nie ostatnia. Nie pierwszy to zbiór plag, jak świadczy Księga Wyjścia. Czy to spiętrzenie plag, którego jesteśmy świadkami i uczestnikami, potraktujemy wreszcie jak memento?

            Nagromadzenie nieszczęść zmusza mnie do kalkulacji w trybie ostateczności. Wolność to uświadomiona konieczność; strywializowana przez marksistów myśl Hegla idzie w parze z odrzucanym przez Mickiewicza programem „mierz zamiar podług sił”. Żadna nowość, już to przerabiałem w stanie wojennym. Powrotu wolnej Polski tym razem już nie doczekam. Teraz kalkuluję sobie, ile mi – mniej więcej – w obliczu ostateczności sił zostało i co wobec tej granicy mogę jeszcze zrobić. W ogóle im się robię starszy, tym bardziej  „mierz zamiar podług sił” staje się moim programem działania, a już w czasie zarazy!.. Trzeba sobie spokojnie uświadomić, że nawet przy najdalej idących środkach ostrożności zarazić się koronawirusem można każdego dnia, każdej chwili, a jeśli organizm okaże się mało odporny, odejść z tego świata – w męczarniach – można w ciągu tygodnia, nawet szybciej. Nie mając sił ani możliwości wydania ostatnich dyspozycji.

            Więc całkiem spokojnie dopijam trzecią kawę i siadam do korespondencji ze studentami. Każdego ranka zapisuję też sobie, co mam dziś do zrobienia w miejscach mojej pracy: na uniwersytecie, w Akademii Nauk, w Akademii Umiejętności, w Radzie Języka Polskiego, w Centralnej Komisji. Kończę rewizję dużego słownika, który przygotowaliśmy z moim zespołem, i zabieram się za następny. Posłusznie odsyłam korekty moich tekstów, które właśnie mają wyjść. Ulegam i piszę recenzje tekstów przesyłanych mi przez redakcje (ale też coraz częściej nie ulegam i odmawiam). Szkicuję dwa referaty, które miałem wygłosić na kongresach przed wakacjami, ale je wygłoszę po wakacjach lub nigdy. Przeczytałem głęboko poruszający Dom z dwiema wieżami Marcina Zaremby Bielawskiego, kończę Strażników fatum Bożeny Keff. Ale przede wszystkim piszę własną książkę.

            Miałem ją pisać „na emeryturze”, w wyśnionym i wyczekiwanym czasie odjazdu na wyspy szczęśliwe, tymczasem z początkiem zimy zeszłego roku – jeszcześmy o pandemii wtedy nie słyszeli – poczułem, że ta książka wyrywa się ze mnie i domaga zapisania. Nie jest to książka językoznawcza: co miałem do powiedzenia jako lingwista, powiedziałem i chociaż mam jeszcze w zapasie parę zgrabnych pomysłów, tracić czasu na traktaty, które przeczyta piętnaście osób, już nie zamierzam. Jak zanotowałem w dzienniku (a prowadzę go od ponad 40 lat), 8 grudnia zeszłego roku otworzyłem w komputerze folder zatytułowany „Dom” i zacząłem pisać pierwsze zdania pierwszego rozdziału. Dzisiaj piszę rozdział piąty z siedmiu zaplanowanych – bo chociaż książka powstaje pozornie poza gatunkami (ani to dziennik, ani reportaż, ani esej, ani autobiografia, ani wykład historyczny, raczej taki osobisty poemat dygresyjny prozą), ma planową, bardzo ścisłą strukturę i świadomie kontrolowany dukt narracyjny. Zdałem sobie sprawę, że z rodziny, pojmowanej jako rodzice i dzieci, zostałem tylko ja – i jeśli właśnie ja pewnych rzeczy nie wypowiem, nie skomentuję, nie pokażę i nie przekażę, nie zrobi już tego nikt. Piszę więc książkę o domach naszych rodzinnych, o rodzicach i bracie, o przodkach po kądzieli i po mieczu, o ukochanym moim Jarnołtówku, o Niemcach, o ich winach i o naszych winach, o pamięci tych win i o pamięci w ogóle, o fotografiach, których się w naszej rodzinie zachowało wiele od roku 1912 poczynając, i o fotografii jako takiej w jej skomplikowanych relacjach ze światem realnym. Traktuję to pisanie jako osobisty rachunek sumienia, spłacanie długów, powinność.

I chociaż nie jest to narracja łatwa, sprawia mi jej tworzenie wielką frajdę i najchętniej zajmowałbym się tylko tym. Ale od czasu do czasu trzeba założyć maseczkę i zderzyć się ze światem realnym bez pośrednictwa fotografii: wychodzę, cierpliwie stoję w kolejce przed sklepem spożywczym, zachodzę do kiosku po „Wyborczą”, „Newsweek” i „Politykę”, wracam, myję i dezynfekuję ręce, robię przepierkę, włączam ekspres do kawy i staram się żyć życiem normalnego człowieka w czasach w dwójnasób i trójnasób nienormalnych.

Pytała: Barbara Stankiewicz

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Dr hab. Anna Bokszczanin, prof. UO z Instytutu Psychologii:

         – Od samego początku z uwagą śledziłam zbliżającą się do Polski pandemię COVID-19 – uwagą tym większą, że zajmuję się badaniem psychologicznych skutków katastrof. W jednej z publikacji, w której opisywałam wyniki badań po powodzi 1997 roku na terenie Opolszczyzny, kilka stron poświęciłam na porównanie skutków katastrof naturalnych (natural disasters), tj. wywołanych siłami przyrody oraz katastrof, za których wystąpienie w głównej mierze odpowiada człowiek (man-made disasters). Pisałam m.in., że „w przeciwieństwie do katastrof naturalnych, kataklizmy technologiczne grożą nam stale, każdego dnia (np. ataki terrorystyczne czy błędy popełniane przez osoby odpowiedzialne za sprawność urządzeń na lotniskach), co oznacza, że w każdej chwili możemy stać się ofiarami katastrofy o nieprzewidywalnych skutkach”. (Bokszczanin, 2003, s. 19).

         W rzeczywistości nie wyobrażałam sobie rozmiarów katastrofy, która aktualnie ma miejsce: skutki zarażenia wirusem SARS-CoV-2 oraz towarzyszące pandemii konsekwencje ekonomiczne i społeczne. Jak wszyscy martwię się, oglądając w mediach strach, rozpacz i ludzkie tragedie na tak ogromną, niespotykaną dotąd skalę. Niepokoję się o zdrowie i życie pracowników służby zdrowia i innych osób, które stoją na pierwszej linii frontu walki z koronawirusem. Martwią mnie również losy ludzi najbardziej zagrożonych zakażeniem, osób starszych, bezdomnych, pacjentów w DPS-ach, ludzi zdezorientowanych, bezradnych i często bez środków do życia. Także wieści z Włoch i Hiszpanii o katastrofalnej sytuacji i liczbie zgonów przyprawiały mnie o silne emocje i obawy. Zaczęłam się też niepokoić o bliskie mi osoby, rodziców, rodzinę w Anglii i przyjaciół. Oprócz współczucia i zatroskania, odczuwam także lęk o przyszłość. Jak wszyscy, zadaję sobie pytania, co będzie dalej i kiedy wróci normalność.

         Pomimo tego niepokoju systematycznie pracuję ze studentami, rozpoczęłam też planowanie nowego projektu naukowego. Podobnie jak w poprzednich badaniach prowadzonych po powodziach, chcę się skupić na psychologicznych skutkach katastrofy pandemii dla młodzieży. Nastolatkowie są grupą wymagającą szczególnej uwagi, ponieważ bardziej niż dorośli są zagrożeni wystąpieniem poważnych problemów psychologicznych – m.in. ze względu na typową dla tej fazy rozwoju psycho-biologicznego niedojrzałość w zakresie osobowości i społecznych zachowań.

Na temat skutków pandemii COVID-19 rozmawiam ze swoimi studentami psychologii, których angażuję do swoich prac badawczych. Dzięki platformom audio/video i e-mailom mam z nimi stały kontakt. Szczególną uwagę poświęcam moim tegorocznym magistrantkom – chcę , żeby napisały dobre prace i przystąpiły do obron w terminie. Rozpoczęłam również kursy wykładowe dla studentów psychologii w trybie weekendowym i tu muszę przyznać: nie jest mi łatwo i mam sporo problemów z opanowaniem e-learningu, szczególnie na platformie Moodle. Jest to rozbudowane i stwarzające szerokie możliwości narzędzie, ale bez wcześniejszego, solidnego szkolenia posługiwanie się nim nie jest łatwe. Pomimo trudności postanowiłam zainwestować swój czas w opanowanie uczenia na odległość, bo jak sądzę jest to nasza, nauczycieli akademickich, przyszłość. Nową inicjatywą, pomocną w nauczaniu, było stworzenie w ramach Katedry Społecznej Psychologii Klinicznej, którą mam zaszczyt kierować, grupy samopomocy, w której wymieniamy się doświadczeniami i wiedzą w zakresie e-learningu.

Po 10 marca, tj. po ogłoszeniu przez rektora decyzji o zawieszeniu zajęć oraz decyzjach rządu o izolacji domowej, wraz z rodziną szybko się zorganizowaliśmy w celu kontynuowania pracy zawodowej i jednocześnie prowadzenia normalnego, na ile to możliwe, życia. Postanowiliśmy przetrwać, w naszym naiwnym założeniu „ten krótki okres izolacji” pogodnie i cieszyć się swoją obecnością. Po tygodniu przyszła refleksja, że nie wiadomo, kiedy ta domowa izolacja się skończy, i że sytuacja pełzającej pandemii jest wciąż poważna. Na tym etapie prowadziłam dużo rozmów przez telefon i media społecznościowe. Kontaktowałam się także z osobami, od których dawno już nie miałam wieści. Cieszyły mnie zapewnienia, że wszystko jest u nich w porządku. Zauważyłam wokół wiele życzliwości, wyrazów sympatii i otwartości. W literaturze katastrof jest to tak zwany „miesiąc miodowy”, okres wzajemnej życzliwości i dobroci, który zazwyczaj trwa krótko i chyba akurat się kończy, bo zewsząd docierają już sygnały np. o agresji i stygmatyzowaniu pracowników służby zdrowia, jako potencjalnego źródła zarażenia. Z drugiej strony jest dla mnie zrozumiałe, że ludzie boją się samej choroby i jej konsekwencji, a w sytuacji zagrożenia życia często zachowują się irracjonalnie i nie kontrolują swoich emocji.

         Co mogę poradzić wszystkim, którzy czują niepokój związany z przedłużającym się czasem izolacji i strachem przed pandemią? Wiele już napisano na temat skutecznego radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych, w tym – w czasie trwania różnego rodzaju katastrof i po ich ustąpieniu. Kilka rad, o których chcę tutaj wspomnieć, ma charakter uniwersalny.

         Przede wszystkim postarajmy się zachować spokój i wyciszyć emocje. Pomocne będą strategie, które dotychczas stosowaliśmy z powodzeniem, chociaż ich repertuar w czasie izolacji domowej jest ograniczony i musimy się zaadaptować do istniejących warunków. Róbmy więc to, co jest możliwe, i co sprawia nam przyjemność. W uspokojeniu silnych emocji pomocne będą ćwiczenia relaksacyjne i odprężające, medytacja, modlitwa, słuchanie muzyki, czytanie książek, spacer, ćwiczenia fizyczne itp.

         Bądźmy w kontakcie z osobami bliskimi, rozmawiajmy z przyjaciółmi, znajomymi i sąsiadami (ograniczajmy jednak tematy związane z koronawirusem). Uspokoimy się wiedząc, że u nich jest wszystko w porządku i jednocześnie uspokoimy ich, że nie muszą się o nas martwić.

         Spróbujmy zorganizować sobie codzienną rutynę, np. pracę w określonych godzinach, sprzątanie mieszkanie, pranie i gotowanie. Zadbajmy o zdrowe odżywianie i odpowiednią liczbę godzin snu. Skupianie się na czynnościach dnia codziennego da poczucie kontroli, którego nam teraz tak brakuje i obniży poziom lęku.

         Postarajmy się, w tym trudnym okresie, być otwarci na potrzeby innych. Pomagać ludziom i dawać wyrazy wsparcia można na wiele sposobów, od konkretnych działań (np. pomoc w zakupach i dawanie datków na cele dobroczynne) do wsparcia duchowego poprzez wysłuchanie i wyrażenie akceptacji. Wyświadczenie nawet drobnej przysługi będzie pożyteczne dla innych, a nam da poczucie, że zrobiliśmy coś dobrego.

         Warto też zwrócić uwagę na skuteczność optymistycznego spojrzenia i nadziei. Wiara, że złe czasy miną i wrócimy do normalności dzięki wspólnym wysiłkom, zarówno specjalistów, jak i zwykłych ludzi, będzie źródłem naszej odporności na doświadczany stres, cierpliwości w znoszeniu kwarantanny, a także własnej zaradności.

         Z badań skutków katastrof wynika, że większość z nas ostatecznie dobrze poradzi sobie z doświadczanym kryzysem dzięki dotychczasowym umiejętnościom zaradczym i w oparciu o własną sieć wsparcia społecznego. Natomiast osoby, które mają poczucie, że sytuacja je przerasta i nie radzą sobie z trudnościami powinny skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej dostępnej obecnie on-line.

         W czasie wolnym od pracy i domowych obowiązków dużo czytam, głównie e-booki i oglądam filmy. Mogę polecić obejrzany w ostatnim czasie film „Unortodox”, który, oprócz ciekawego wątku fabularnego, przybliża współczesną, absolutnie unikatową kulturę chasydzką. Zaś miłośnikom dobrej powieści obyczajowej polecam „Czas porzucenia” Eleny Ferrante.

Przydatny link:

ZOSTAŃ W DOMU – POMOC PSYCHOLOGICZNA PSYCHOLOGÓW

http://ptp.uni.opole.pl/#news

Pytała: Barbara Stankiewicz

– Początek tej „narodowej kwarantanny” był dla mnie bardzo trudny, bo jestem człowiekiem bardzo aktywnym, nie tylko zawodowo: gram w piłkę, tenisa, chodzę po górach… I nagle zostałem pozbawiony kontaktu z ludźmi (zwykle dużo pracuję w tzw. terenie, mam warsztaty z młodzieżą, jeżdżę na konferencje) i zmuszony do zaniechania aktywności fizycznej. Powoli zaczynam się do tej nowej sytuacji przyzwyczajać, ale czuję się bardzo zmęczony, zwłaszcza psychicznie, jej przygnębiającą klaustrofobią, chociaż są i plusy…

Moja rodzina i tak jest w dobrej sytuacji, bo mamy mały ogródek, więc dzieci (dziesięciolatek i trzylatek) mogą pogodny dzień spędzać na dworze, ale starszemu trzeba towarzyszyć w zdalnej nauce, a młodszemu zapewnić rozrywki, co nie jest łatwe, kiedy mamy do czynienia z dzieciakiem, który chce być w ciągłym ruchu – dokładnie jak jego tata. Ale gros czasu zabiera mi praca zawodowa, o wiele trudniejsza niż zazwyczaj, bo zdalna i jeszcze bardziej nocna niż zwykle. Z wykładami nie ma większego problemu, gorzej jest z ćwiczeniami. Przekonuję się, że nie jestem fanem formy e-learningowego nauczania, i to nie ze względów technicznych, bo z tym nie mam kłopotów…

Głównym przedmiotem, który prowadzę, jest „Cyberkultura”, czyli, najogólniej mówiąc, wpływ nowych technologii na życie społeczne. Paradoksalnie, pandemia jest więc idealną sytuacją, żeby przyjrzeć się tym zjawiskom z bliska, „przerobić” ten temat na żywo… I „przerabiam”, także sam dla siebie. Wnioski: bardzo brakuje mi bezpośredniego kontaktu ze studentami, wynikających z niego emocji, ich reakcji werbalnych i niewerbalnych, informacji zwrotnych… Trochę lepiej czuję się rozmawiając z nimi na skypie, bo widzę rozmówcę, ale nic nie zastąpi kontaktu bezpośredniego. Mam wrażenie, że rozmawiam z chłodną maszyną, a wolałbym z człowiekiem. Jesteśmy przecież zwierzętami społecznymi, informacje pośrednie nam nie wystarczają, potrzebujemy sobie je dopełnić sygnałami niewerbalnymi, informacjami płynącymi z otoczenia… A to otoczenie dziś jest bardzo wysterylizowane. Pomijam już fakt, że taka forma kontaktu jest znacznie bardziej męcząca – mniej zmęczony się czułem wracając do domu po kilku wykładach, niż teraz po jednych zdalnych zajęciach.

Mając na uwadze powyższe wyzwania, na ćwiczeniach zdecydowałem się na formy pisemne. Inna sprawa, że studenci, także kierunków społecznych i humanistycznych powinni pisać, a w normalnym trybie zajęć sam odczuwam, że tego typu aktywności mają za mało. Co dwa tygodnie studenci przygotowują więc dwustronicowy esej. Ja natomiast przygotowuję im materiały do ich napisania, a później wspólnie je omawiamy podczas zdalnych spotkań; podrzucam im słowa kluczowe, problemy, na które powinni zwrócić uwagę, zadaję pytania pomocnicze. Nie jest to więc rzucenie tematu w eter, ale staram się te tematy przepracowywać. Różnie to wychodzi, ale są dopiero na drugim roku, więc jeszcze brak im doświadczenia. Co ciekawe, studenci często sami upominali się, przynajmniej na początku kwarantanny o zajęcia!

Opiekuję się też magistrantami. Tu sprawa jest prostsza, bo to drugi rok studiów magisterskich. Ich prace są już w miarę zaawansowane; niektórzy już finalizują pisanie, inni konsultują mailowo albo poprzez skype swoje bieżące dylematy. Obrony mają się odbyć w lipcu. Mam nadzieję, że nie będą zdalne.

Mój starszy syn powiedział niedawno: „Jak ja już chcę wrócić do szkoły!”. W tym zdaniu streszcza się nasze, podejrzewam, że wszystkich, pragnienie powrotu do normalności. Nawet tej, którą na co dzień nie za bardzo lubimy. Nagle dostrzegliśmy, jak ważne są dla nas rzeczy małe, których już nie dostrzegaliśmy: możliwość wyjścia z domu, swobodnego poruszania się, spotykania się z innymi, bez lęku, że ten kontakt nam zagraża…

Zastanawiałem się, dlaczego tak mało teraz czytam. Wydawałoby się, że to idealna sytuacja, żeby uciec w książki. Ale ja czuję się przebodźcowany – mała przestrzeń, głosy dzieci, brzęczenie radia, dzwoniące telefony, natłok informacji, od których czasem trudno się oderwać… Niby wszystko stanęło w miejscu, bo pandemia. Tymczasem wcale nie stanęło, tylko rozgościło się w znacznie mniejszej przestrzeni. I nawet nie ma jak przewietrzyć myśli, więc buzują… Zwłaszcza, że rozmyślam więcej, niż bym chciał. Dlatego zazdroszczę ludziom, którzy potrafią uciec w lekturę nieskomplikowanych książek, zatopić się w fabule lekkich filmów.

Próbuję czytać beletrystykę, zwłaszcza science fiction, z różnym skutkiem. Łatwiej skoncentrować mi się na filmach, szczególnie serialach. Jeden z nich poleciłem swoim studentom – to serial „Devs”, można powiedzieć, że filozoficzny, a właściwie na styku filozofii i nowych technologii, idealnie się więc wpisuje w obecną rzeczywistość i w to, czym się zawodowo zajmuję. Bardzo dużo słucham również muzyki. Pandemia uniemożliwiła mi wyjazd do Manchesteru na koncert jednego z moich ulubionych zespołów, więc słucham w domu. Nawet więcej niż zwykle.

W ten sposób pojawiają się także różne pozytywne strony kwarantanny: więcej czasu dla rodziny, ale i powrót do zajęć, na które zwykle nie mam czasu. W ostatnich tygodniach wróciłem do moich hobbystycznych badań genealogicznych. W poszukiwaniu moich przodków po różnych archiwach dotarłem już do końca XVIII w. (po mieczu), a po kądzieli – do połowy XVIII wieku. Efektem ubocznym tych poszukiwań jest odnowienie kontaktów z bliższymi krewnymi, z którymi dawno się nie słyszałem, a także nawiązanie nowych. To swoją drogą bardzo ciekawe, że taka potrzeba odezwała się we mnie właśnie teraz, w warunkach przymusowej izolacji.

Pytała: Barbara Stankiewicz

Skoro rządzący światem nie byli przygotowani na koronawirusowy kataklizm, to trudno się dziwić, że zaskoczył on także każdego z nas. Na różne sposoby próbujemy nie dać się obezwładnić temu zaskoczeniu.

Dr hab. Piotr Stec, prof. UO z Wydziału Prawa i Administracji:

Keep calm and carry on

Tytuł tego tekstu w zasadzie podsumowuje nasze prawnicze zmagania z koronawirusem i gdyby nie to, że Redakcja zapewne zabiłaby mnie za przesłanie jednozdaniowego tekstu, mógłbym w tym miejscu zakończyć. Ponieważ jednak chciałbym doczekać emerytury to, świadomy grożącego niebezpieczeństwa, cokolwiek myśl rozwinę.

Grom z jasnego nieba pt. „wstrzymujemy wyjazdy, zajęcia tylko online, a w ogóle to proszę nie pętać się po okolicy” zastał mnie niemalże spakowanego przed wyjazdem na wykłady. Wrodzone lenistwo i pakowanie się na ostatnią chwilę sprawiły, że to „niemalże” ograniczyło się do zdjęcia walizki ze strychu, więc powrót do przedwyjazdowej rzeczywistości był szybki, sprawny i z minimalną liczbą złorzeczeń. Przekląwszy wirusa do dziesiątego pokolenia i siódmej mutacji zabrałem się do ogarniania rzeczywistości stanu nie-nadzwyczajnego. Ponieważ kluczem sukcesu jest dobra analiza dostępnych źródeł, przetrwałem filmowy maraton od Aeon Flux do Zombieland i tak wyposażony wróciłem do obowiązków. No i okazało się, że świat przed pandemią i w trakcie zarazy nie różnią się od siebie aż tak bardzo. Od zawsze staraliśmy się w pracy w szerokim zakresie korzystać z Internetu, co przy dyscyplinie dość mocno rozproszonej geograficznie (specjalistów od jakiegoś drobiazgu można zwykle znaleźć bez trudu na drugim końcu świata i zwykle odpowiadają na maile) jest normą. To, co zniknęło w części naukowej mojego życia to wyjazdy zastąpione interakcjami społecznymi w „wirtualu.” Networking i budowanie nieformalnych więzi leżą i się już pewnie nie podniosą, za to zadania robocze można wykonać szybko i sprawnie. Bez fajerwerków i szansy na przegadanie problemu przy piwie, chyba że każdy przyniesie własne, ale wszystko idzie mniej więcej tak, jak zwykle.

Boleśnie przybyło zadań administracyjnych, bo poza mnożącymi się jak króliki formularzami i sprawozdaniami trzeba pomóc kolegom i koleżankom, dla których przejście na nowe medium bywa problemem. Nawet dla człowieka przyzwyczajonego do tego, że używa iluś tam programów równolegle dorzucenie jeszcze pięciu, które należałoby opanować na wczoraj, jest pewnym wyzwaniem. Natomiast z dydaktyką jest stosunkowo najmniej problemu – dostaliśmy narzędzia umożliwiające prowadzenie zdalnych zajęć, niektóre z nich działają całkiem sprawnie, inne – wymagają doinstalowania wtyczek. Z perspektywy części z nas właśnie dostaliśmy klucze do plantacji bananów i tylko dręczymy Centrum Informatyczne pytaniami o kolejne wtyczki, które można doinstalować na Moodle. Nasi informatycy, co chyba trzeba tu podkreślić, pracują na 110 procent, a odpowiedź na maila wysłanego w środku nocy potrafi przyjść dwie minuty po jego wysłaniu.

Próbę ognia chyba przeszliśmy pozytywnie. Po partyzanckim semestrze pora na poważniejszą refleksję. Wygląda na to, że z COVID-em i edukacją zdalną zostaniemy na dłużej. Trzeba więc pomyśleć o tym, jak może wyglądać następny semestr. Uczelnie na całym świecie pracują nad planami awaryjnymi i zapowiadają, że zajęcia stacjonarne zaczną się najwcześniej w 2021 roku. Dla nas może to oznaczać wakacje spędzone na przygotowaniu profesjonalnej wersji tego, co robiliśmy z marszu. Profesjonalizacja kształcenia online wymagać będzie jednak wsparcia ze strony uczelni. Od kwestii czysto administracyjnych (potrzebnych będzie kilka nowych zarządzeń, zmiana siatek i efektów kształcenia) przez techniczne (ograniczenie stosowanych narzędzi do Moodle i Teams, przygotowanie formatek kursów, umożliwienie profesjonalnych nagrań itd.), aż po opracowanie zgodnych z zasadami sztuki metod dydaktycznych – kurs online i tradycyjny to jednak nie to samo. Przy okazji mamy szansę na pokazanie, że jesteśmy wspólnotą akademicką nie tylko z nazwy, ale i naprawdę. No i jeszcze jedna sprawa w tym kontekście: niezależnie od tego, jak byśmy nie czarowali nazwami, uniwersytet jest szkołą. I widać wyraźnie, że aspektu dydaktycznego nie wolno nam zaniedbać. Widać też, że potrzebujemy silnego zespołu pracowników, którzy skupią się na przekazywaniu wiedzy i uczeniu praktyki. Model, w którym nauczyciel akademicki jest specjalistą od wszystkiego po trochu – nauczania, badań i zarządzania -­ odchodzi, czy nam się to podoba, czy nie, do przeszłości. Dwie równoległe ścieżki kariery coraz sprawniej wdrażają uczelnie brytyjskie, zachęcone do tego tamtejszą ewaluacją, obejmującą (tak, jak u nas) wszystkich pracowników badawczo- dydaktycznych i badawczych. Przyjdzie nam się zmierzyć z koniecznością zdefiniowania „scholarship of teaching” i uprzedzeniami wobec dydaktyków: „nieopłacalni w algorytmie”, „wypasione belfry z liceum,” czy z przypiętą na stałe łatką kogoś, komu „nie wyszło z nauką, więc poszedł uczyć”. Wszyscy mamy swoje zadania w tej naszej republice uczonej i wszystkie są równie ważne. Każdy z nas miał zajęcia z Bardzo Wybitną Osobą, która uczyć nie umiała albo po prostu ją to nudziło, i z fajnym prowadzącym, który publikował rzadko, bo przygotowanie dobrych zajęć zajmowało za dużo czasu. Ważne jest, żeby obie ścieżki traktować jednakowo, tak po względem awansów, jak i wynagrodzeń.

Czeka nas nowa ewaluacja, wydłużona o rok, a w konsekwencji na zupełnie nowych zasadach. Nowego rozporządzenia jeszcze nie znamy, stare, jeśli pozostanie w mocy bez zmian, wymaga przeszacowania osiągnięć i sprawia, że prognozowanie wyników staje się jeszcze trudniejsze. Przed nami dodatkowy wysiłek, jeśli chcemy przetrwać w coraz bardziej niepewnym świecie.

Do przemyślenia jest także trzeci filar funkcjonowania uczelni – współpraca z otoczeniem. Kryzys sprawia, że nasi partnerzy będą musieli przeorientować swoje priorytety, zmienić profile działania, być może ograniczyć działalność w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu. To stawia pytanie o naszą rolę jako uczelni glokalnej – czynnej międzynarodowo, ale zakorzenionej w swojej „małej ojczyźnie”, w pomocy otoczeniu i dostosowaniu tego, co dajemy naszym studentom i absolwentom, do nowej sytuacji.

W dodatku w tym roku kończy się dotychczasowa „Strategia rozwoju Uniwersytetu Opolskiego” i w przyszłym semestrze będzie nas czekać praca nad nowym dokumentem. Dokumentem dostosowującym uczelnię do świata VUCA (zmiennego, niepewnego, złożonego i niejednoznacznego), innego niż ten, z którym musiały się zmierzyć dotychczas uniwersytety. Ale czy na pewno innego? Uniwersytet zawsze przekraczał granice, zadawał niewygodne pytania, tworzył scenariusze przyszłości. Był, w imię Prawdy, tam, gdzie nikt nie zaglądał, w strachu, że odpowiedź na niezadane jeszcze pytanie może zmienić świat tak, że nie damy rady się w nim zorientować. Szukając prawdy przekraczaliśmy te granice, dając światu praktyczne narzędzia, jakich bez naszej ciekawości nigdy by nie dostał. Zapomnieliśmy o tym, goniąc za punctum sordidum i do tego będziemy musieli wrócić.

Świat VUCA jest naturalnym środowiskiem uniwersytetu. Takim, w którym może się rozwijać, choć niekoniecznie lekko, łatwo i przyjemnie. Dlatego mogę ten tekst skończyć tak, jak go zacząłem – Keep calm and carry on!

Pytała: Barbara Stankiewicz